İrritabl bağırsak sendromu, toplumda sıkça görülen, kronik şekilde uzun yıllar süren bir rahatsızlıktır. Erişkin kişilerde görülme sıklığı yaklaşık % 15-20 seviyelerindedir. Kişilerin bağırsak hastalıkları arasında en fazla doktora gitmeye ihtiyaç duyduğu rahatsızlıktır. İrritabl bağırsak sendromu aynı zamanda spastik kolon, spastik kolit, müköz kolit, huzursuz bağırsak, spastik bağırsak gibi isimlerle de bilinir. İrritabl bağırsak sendromu aslında bir soğuk algınlığı gibi hastalık olarak kabul edilmez. Bunun elle tutulur bir nedeni yoktur. Ancak hastalarda karın ağrısına, anormal bağırsak hareketlerine, dolgunluğa yol açabilir. Kişi dışkılamayla birlikte hissettiği karın ağrısının, şişkinliğin azaldığını ya da kaybolduğunu fark eder. Bu rahatsızlık kişinin yaşamı için bir risk oluşturmasa da, yaşam kalitesini düşüren bir sorundur.
Bağırsağın iç yüzeyindeki mukozasında bulunan sinir uçlarının hassasiyeti sonucunda, sinirlerin kontrolündeki bağırsak kas tabakasının aşırı aktifleşmesi bu rahatsızlığın oluşmasına neden olur. Sindirilmiş gıdalar bağırsakta daha fazla uyarılara yol açar. Aşırı kasılan bağırsaklarda hareketsiz ve kabızlık ortaya çıkabilir, bazen de hareketliliğin artmasıyla ishal görülebilir. Bunların hepsinde kramp tarzı karın ağrısı meydana gelir. Bağırsakta fiziksel bir tıkanıklık bulunmamasına rağmen, kramplar ve fonksiyonel tıkanıklık sorunu gelişebilir.
İrritabl bağırsak sendromu belirtileri
Bu rahatsızlığın belirtileri sadece bağırsaklarla sınırlı kalmaz. Sindirim sisteminin her yerini etkileyebilir. Çoğu hastada mide ve yemek borusu sorunları gelişebilir. İshal ve kabızlık birlikte ya da ayrı ayrı oluşabilir. Bunlara karın sol alt tarafındaki künt ağrı, kramp tarzında ağrı, aşırı gaz, acilen dışkılama isteği, şişkinlik, dolgunluk, geğirme, mide yanması, geğirme gibi yakınmalar ortaya çıkabilir. Dışkılamada mukuslu salgı da bir belirti olabilir. Ancak kanlı dışkılama görülmez. İrritabl bağırsak sendromu herkeste farklı belirtilere neden olur. Bunları incelersek;
Karın ağrısı: Kramplar şeklinde ya da künt tarzda olabilir. Aralıklarla oluşan ağrının süresi herkeste farklıdır. Genellikle yemek yedikten sonra ya da dışkılamadan önce hissedilir. Dışkılama ve gaz çıkarma ağrının hafiflemesine neden olur.
Gaz: İrritabl bağırsak sendromu olan kişilerde gaz üretimi diğer kişiler gibidir. Ancak gazın bağırsaklardan atılamaması nedeniyle rahatsızlık hissedilir. Yemekten sonra başlayan ve kişiyi bütün gün rahatsız eden bağırsak sesleri, karında sıkışmaya, giysilerden bile rahatsızlık hissedilmesine neden olabilir. Bağırsakların hassas olması, hastaların normal gazdan bile rahatsız olmasına neden olur.
Şişkinlik: Bağırsaklardaki sinirlerin aşırı hassas olması, mekanizmalar bağırsak kas tabakasında gevşekliğe yol açar. Bu durum daha çok karın duvarı gevşek olan kişilerde ağrı ve gerginliğe yol açar. Kadınlar bu konuda daha risklidir.
Bağırsak alışkanlığının bozulması: Hastalarda görülen kabızlık ve ishal en sık belirtiler arasındadır. Bunlar tek başına görülebileceği gibi, bazı hastalarda kabızlık ve ishal değişimli olarak görülebilir. Bazen de acil dışkılama, sık dışkılama isteği olan hastalarda kramp tarzında ağrı hissedilir, dışkılama olmayabilir. Ağrının etkisi dışkılama sonrasında azalır.
Mukuslu dışkılama: Hastalarda görülen belirtiler arasında genellikle berrak ya da beyaz renkte mukus salgısı olabilir. Salgının yapısı yapışkan, sümüksü olur.
Ağrılı adet: İrritabl bağırsak sendromu bazen kadın hastalarda jinekolojik rahatsızlıklarla beraber ortaya çıkabilir. Kadınlar kasık ağrısı gibi sorunlar nedeniyle kadın doğum doktoruna gidebilir. Özellikle adet döneminde bağırsak sorunları artış gösterebilir. Buna ilave olarak cinsel ilişkide ağrıda oluşabilir.
İrritabl bağırsak sendromu tanı kriterleri
Hastalarda görülen ağrı ve huzursuzluk gibi belirtilerin 1 yılda en az ardışık olmadan 12 hafta görülmesi ve bunlara eşlik eden aşağıdaki semptomlardan en az 2 tanesinin olması, irritabl bağırsak sendromu tanısı için önemlidir. Bunlar;
- Dışkılamada düzensizlik ya da seyrelme
- Hissedilen bulguların dışkılama ile son bulması
- Dışkının şekli ve yapısında değişimlerin olması
Bunların dışında rahatsızlığın tanısında destekleyici olabilecek diğer bulgular ise;
- Dışkılama şekli, işlevi ve sayısında değişim
- Karında şişkinlik ve gerginlik olması
- Dışkılamada mukuslu akıntı
- Sırtta kas ağrısı, hassasiyet, kasık ağrısı ve bulantı olması
- Yorgunluk ve halsizlik
- Uyku sorunları
- Konsantrasyon bozukluğu
- Baş ve eklem ağrıları
- Baş dönmesi
- İdrarda yanma, sıkça idrara çıkma, acil idrar isteği
- Cinsel istekte azalma
İrritabl bağırsak sendromu teşhisi
Bu rahatsızlığın teşhisinde hastanın öyküsü ve fiziki muayenesi gereklidir. Başka hastalıklarla irritabl bağırsak sendromu ayırımının yapılması için azı tetkiklerin yapılması gerekir. Bağırsağın yüzeyi de ayırıcı tanıda cihazla incelenebilir. Hastaların yakınmalarına göre kolonoskopi, sigmoidoskopi yapılabilir. Aynı şekilde ilaçlı bağırsak filmi çekilerek bağırsağın çalışması tetkik edilebilir. Dışkının bağırsaktaki ilerleyişi için testler yapılabilir. Laktoz intoleransı testi yapılarak bağırsaklarda benzer yakınmalara neden olan süt intoleransı değerlendirilir. Bu tetkiklerde başka bir hastalık belirlenmediği takdirde, hastaya irritabl bağırsak sendromu tanısı konulabilir.
İrritabl bağırsak sendromu tedavisi
Tanısı yapılan irritabl bağırsak sendromu tedavisinde izlenen yol hastaların yakınmalarını giderecek yöntemlerin uygulanmasıdır. Düzenli egzersiz yapma, diyet önerileri, gerekirse hastalara verilecek psikolojik destek ve ilaç tedavileri rahatsızlığın neden olduğu ağrı ve huzursuzluk sorunlarının hafifletilmesine yardımcı olur. Ancak hastalığın dayanağı net olarak bilinmediği için tam olarak tıbbi tedavisi yapılamaz.
